CHODZIEŻ. W Starostwie Powiatowym trwają prace nad przygotowaniem ?Szlaku Powstańczego?. Istniejąca aplikacja, a w przyszłości mapa i tablice informacyjne w terenie, będą upamiętniały dzieje walk o Polskę po I Wojnie Światowej w naszym regionie. Dla miłośników historii będzie to wspaniała okazja do aktywnego poznawania miasta i okolic.
Uczestnicy spotkania, które zorganizowano w Starostwie, jednomyślnie podzielają opinię o celowości przygotowania takiego projektu. Przedstawiciele Towarzystwa Miłośników Ziemi Chodzieskiej oraz Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego, zaopiniowali przebieg trasy oraz sposoby realizacji w terenie. Koordynatorem pomysłu jest wicestarosta Mariusz Witczuk, który wyjaśnia ? ?Jedną z warstw tematycznych w aplikacji turystycznej powiatu chodzieskiego, będzie szlak opisujący miejsca w Chodzieży, związane z wspomnianym powstaniem, chcielibyśmy również żeby w terenie powstały tablice informacyjne opisujące dane wydarzenie. Jeszcze w tym roku planujemy przedstawić pomysł w Urzędzie Marszałkowskim i poszukać źródeł finansowania?.
Szlak powstańczy prowadzi do miejsc związanych z przebiegiem Powstania Wielkopolskiego na terenie Chodzieży oraz pokazuje obiekty upamiętniające wydarzenia powstańcze. Trasa przebiega topograficznie i składa się z trzynastu punktów. Informację o nich przygotowała pani Dorota Marciniak reprezentująca Towarzystwo Miłośników Ziemi Chodzieskiej.
Walka o Rataje
Po unieszkodliwieniu aparatu telegraficznego na poczcie w Strzelcach, powstańcy ruszyli w kierunku Rataj, które stanowiły bramę do miasta od strony wschodniej. Majątek i niemieckie gospodarstwa, były bronione przez dobrze uzbrojonych osadników, wzmocnionych silnym oddziałem Grentzschutzu. Powstańcy, uzbrojeni jedynie w zdobyczną broń, po dwóch godzinach zaciętej walki opanowali Rataje.
Zdobycie wiatraka
Z Rataj powstańcy skierowali się w stronę Chodzieży. Na tym odcinku najtrudniejszy do zdobycia okazał się wiatrak nad jeziorem Miejskim. Niemcy umieścili w nim stanowisko karabinów maszynowych. W walce o ten punkt zginęło co najmniej czterech powstańców i dwudziestu Niemców. Wiatrak został opanowany dzięki brawurowej akcji powstańca, który wślizgnął się do wnętrza i zastrzelił obsługę karabinu maszynowego. Obecnie pozostały tylko resztki konstrukcji obrotowej wiatraka.
Zdobycie rzeźni
Po zdobyciu wiatraka powstańcy walczyli o kolejne gospodarstwa osadników przy obecnej ulicy Zwycięstwa, aż dotarli do zabudowań rzeźni miejskiej zlokalizowanej na ówczesnej granicy miasta. Silnie obsadzona przez Grentzschutz rzeźnia ,ze względu utrzymywany bardzo silny ogień , wydawała się nie do zdobycia. Jednak powstańcy zastosowali tu manewr okrążający: część oddziału, korzystając z osłony jaką dawały brzegi rzeczki Bolimki utrzymywała kontakt ogniowy z nieprzyjacielem, natomiast oddział margoniński pod dowództwem Franciszka Kryzy, przeszedł Bolimką pod obecny kościół NMP, a następnie powrócił ulicą obecnie Wiosny Ludów na tyły rzeźni. Wzięta w dwa ognie rzeźnia została zdobyta.
Pomnik Wolności
W 1930 roku wmiejscu gdzie obecnie znajduje się rondo im. Jana Pawła II, wzniesiono Pomnik Wolności. Przedstawiał klęczącego przed Chrystusem powstańca wielkopolskiego ze sztandarem. klęczącego przed Chrystusem. Twórcą pomnika był poznański rzeźbiarz Wawrzyniec Kaim. Na cokole pomnika, znajdowały się nazwiska poległych w walkach o niepodległość mieszkańców powiatu chodzieskiego.Pomnik został zniszczony przez Niemców w 1939 roku, a jego twórca Wawrzyniec Kaim, zamordowany w Auschwitz-Birkenau w 1940r.
Śmiertelne postrzelenie Józefa Raczkowskiego
W trakcie walki o Chodzież 8 stycznia 1919 roku, postrzelony został dowódca chodzieskiego oddziału powstańczego Józef Raczkowski. Zmarł po kilkunastu dniach w chodzieskim szpitalu. Pochowany jest w grobie wspólnym 10 powstańców na cmentarzu w Chodzieży. Po odzyskaniu niepodległości, ulica ta otrzymała jego imię. Obecnie ulica Józefa Raczkowskiego to dawna ulica Poznańska, która łączy Rynek z ulicą Zamkową. Na ścianie jednej z kamienic umieszczono w 2002r., staraniem Towarzystwa Miłośników Ziemi Chodzieskiej, tablicę pamiątkową poświęconą temu powstańcowi.
Zestrzelenie samolotu
Po zakończeniu zwycięskiej walki o Chodzież, powstańcy i mieszkańcy zgromadzili się na Rynku w pobliżu wieży kościelnej. Panowała radość i satysfakcja ze zwycięstwa. W tym czasie nadleciały dwa niemieckie samoloty i ostrzelały wiwatujący tłum. Prawdopodobnie zginął lub został ranny mały chłopiec i zabito dwa konie. Powstańcy odpowiedzieli ostrzałem. Wrogi samolot spadł na ziemię. Strąconym pilotem okazał się as lotnictwa niemieckiego Max Nather. Miał na koncie 26 wygranych walk powietrznych i przedstawiony był do najwyższego odznaczenia Pour le Merite.
Salka Katechetyczna
Jeszcze przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego członkowie Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej Męskiej, w udostępnionej przez działacza ruchu niepodległościowego ks. Ignacego Czechowskiego, salce parafialnej, odbywali systematyczne ćwiczenia wojskowe. Salka parafialna znajdowała się koło kościoła pw. św.Floriana, a ćwiczenia prowadzili doświadczeni wojskowi: Ludomir Pawłowski, Władysław Beczkowski i Kazimierz Pietraszak.
Również spotkania Towarzystwa Przemysłowców w salce parafialnej były pretekstem do prowadzenia ćwiczeń wojskowych. Ćwiczenia te były jedną z form przygotowań do powstania. Zachowały się jeszcze fragmenty autentycznych drzwi do salki od strony kościoła. Obecnie, w przebudowanej salce pod numerem 22, znajduje się sklep spożywczy.
Współczesny pomnik Wolności
W 2016 roku powołano Komitet Honorowy odbudowy pomnika, na czele którego stanęli starosta Julian Hermaszczuk, burmistrz Jacek Gursz i proboszcz ks. Ireneusz Szypura. W skład Komitetu weszło także Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego z prezesem Romanem Grewlingiem. Pomnik wykonany został z piaskowca przez rzeźbiarza z Rogoźna, Michała Niedźwiedzia. Usytuowany został na skwerze w pobliżu kościoła pw. św. Floriana. Uroczystego poświęcenia Pomnika Wdzięczności za Wolność w maju 2018 roku, dokonał prymas Polski, arcybiskup Wojciech Polak.
Tablica pamiątkowa
Dla uczczenia 100 rocznicy Powstania Wielkopolskiego, z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Ziemi Chodzieskiej, odsłonięta została tablica pamiątkowa umieszczona na ścianie zabytkowej poczty. Odsłonięcie tablicy nastąpiło równo 100 lat po wydarzeniu 6. stycznia 1919 roku, kiedy Chodzież został przejęta od władz niemieckich. Tablica przypomina wydarzenie, które ocaliło życie wielu powstańców ponieważ przechwycona została informacja o tym, że Niemcy przygotowują uderzenie z Piły siłami wielokrotnie przewyższającymi siły powstańców. Tablicę odsłoniła wnuczka bohaterskiego powstańca, Kazimierza Pietraszaka pani Barbara Słomińska.
Pomnik koło dworca
Z inicjatywy chodzieskiego koła Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego w 2004 roku, na skwerze koło dworca PKP odsłonięto pomnik-głaz, upamiętniający kulminacyjny moment bitwy o Chodzież, a mianowicie zdobycie dworca kolejowego i ostateczne wyparcie Niemców z Chodzieży. Co roku, w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia, pod pomnikiem odbywa się uroczystość poświęcona rocznicy przejazdu koleją przez Chodzież Ignacego Jana Paderewskiego, zmierzającego do Poznania. Przyjazd Paderewskiego do Poznania, stał się impulsem do wybuchu Powstania Wielkopolskiego.
Dworzec kolejowy
Ostatnim akordem bitwy o Chodzież była walka na dworcu kolejowym. Niemcy widząc brak możliwości przeciwstawienia się impetowi powstańców, chcieli uciec do Piły stojącym na dworcu pociągiem. Powstańcy skutecznie ostrzelali pociąg. Jadący na odsiecz Niemcy widząc masakrę swoich zawrócili do Piły. Chodzież była wolna. W bitwie o Chodzież zginęło 24 powstańców, a 62 zostało rannych, natomiast Niemcy stracili 72 żołnierzy w trakcie walki o miasto i ok. 70 zabitych w wyniku ostrzelania pociągu.
Cmentarz parafialny
Cmentarz parafialany jest miejscem spoczynku ok. 180 powstańców wielkopolskich. Ich nazwiska i lokalizacje grobów znajdują się na tablicy informacyjnej w pobliżu bramy głównej cmentarza. Na cmentarzu wydzielona została kwatera powstańcza, na której znajduje się pomnik- grób wspólny 10 powstańców.
Pałacyk myśliwski von Lutwitza
Miejsce upamiętnia wydarzenie, w którym ewakuowano niemieckiego dowódcę barona Rochusa von Lutwitza ,właściciela ziemskiego na Karczewinku i Oleśnicy. Kiedy w starciu z oddziałem powstańczym pod dowództwem Wiktora Skotarczaka, zabity został koń pod von Lutwitzem, dwaj dragoni uchwycili swego dowódcę pod pachy i utrzymując go pomiędzy swoimi rumakami, wycofali się, wraz z całym szwadronem, do Oleśnicy.
Edytor
