PIŁA. Kancelaria Senatu, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu, Region Wielkopolska NSZZ ?Solidarność? Oddział Piła oraz Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA zapraszają na oficjalne otwarcie plenerowej wystawy fotograficznej 1989. MUSIMY WYGRAĆ ! Zorganizowano ją z okazji 30. rocznicy przemian demokratycznych w Polsce oraz odrodzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Wydarzenie odbędzie się w piątek, 4 października o godz. 12:00 na placu Stanisława Staszica.
Zdjęcia: Jarosław Maciej Goliszewski
Komentarze historyczne: dr Grzegorz Majchrzak
Konsultacja naukowa: prof. Jan Żaryn
Projekt ekspozycji: Jarosław Kłaput / Kłaput Project
?Rok 1989. Musimy wygrać!?.
Wystawa ?Rok 1989. Musimy wygrać!?. Ekspozycja, przygotowana przez Centrum Informacyjne Senatu, przypomina najważniejsze wydarzenia, które doprowadziły do odsunięcia od władzy komunistów i zapoczątkowały przemiany demokratyczne w naszym kraju, m.in. utworzenie Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ ?Solidarność? Lechu Wałęsie, obrady Okrągłego Stołu i jego kontestatorów, Pomarańczową Alternatywę, zjazd NSZZ Rolników Indywidualnych ?Solidarność?, ponowną rejestrację ?Solidarności?, studenckie demonstracje w sprawie rejestracji NZS, kampanię wyborczą i kandydatów strony solidarnościowej, przeciwników wyborów kontraktowych, pierwsze posiedzenia nowo wybranego Sejmu i Senatu, wybór Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta PRL, wybór Tadeusza Mazowieckiego na premiera i powołanie jego rządu, a także ostatni
zjazd PZPR.
Rok 1989 był dla Polski i innych państw Europy Środkowo-Wschodniej czasem przełomu. Rozpoczął się upadek komunizmu europejskiego i droga tych państw do demokracji. W Polsce zapoczątkowały go obrady Okrągłego Stołu, a przyspieszyły częściowo demokratyczne wybory do Sejmu, w wypadku Senatu w pełni wolne, które odbyły się 4 czerwca 1989 r. Był to też czas licznych protestów przeciwników ugody z władzami PRL przy Okrągłym Stole i częściowo demokratycznych wyborów parlamentarnych, oskarżających elity ?Solidarności? o zdradę, a także protestów w konkretnych kwestiach w wielu innych sprawach, np. zwolenników zniesienia cenzury czy usunięcia wojsk sowieckich z Polski. W grudniu 1989 r. więzienie opuścił ostatni więzień polityczny Józef Szaniawski. Nadal jednak niszczono akta Służby Bezpieczeństwa, zacierając w ten sposób ślady jej często przestępczej działalności. Swoistym domknięciem tego roku było samorozwiązanie 29 stycznia 1990 r. Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sprawującej totalną władzę w Polsce od ponad 40 lat, odpowiedzialnej za cykliczne kryzysy towarzyszące jej rządom.
Pogrzeb księdza Stefana Niedzielaka
Ksiądz Stefan Niedzielak mocno zaangażował się w upamiętnianie Polaków pomordowanych w Związku Sowieckim, był współtwórcą Sanktuarium Poległych i Pomordowanych na Wschodzie przy kościele św. Karola Boromeusza na warszawskich Powązkach. Współpracował z opozycją i z tego powodu był prześladowany, a 20 stycznia 1989 r. za-mordowany przez ?nieznanych sprawców? w swoim mieszkaniu. Był pierwszym z 3 kapłanów,
zamordowanych w 1989 r. Jego los podzielili ks. Stanisław Suchowolec (30 stycznia) i ks. Sylwester Zych (11 lipca).
Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie
Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ ?Solidarność? Lechu Wałęsie powstał 18 grudnia1988 r. w podziemiach kościoła Bożego Miłosierdzia przy ul. Żytniej w Warszawie (obecnie Sanktuarium św. Faustyny). W jego skład weszło 135 osób, intelektualistów i działaczy związkowych zaproszonych przez Lecha Wałęsę. Komitet stanowił zaplecze strony solidarnościowej podczas obrad Okrągłego Stołu, a także wspólnie z regionalnymi i lokalnymi komitetami obywatelskimi kierował kampanią wyborczą przed wyborami czerwcowymi w 1989 r.
Okrągły stół ? obrady plenarne
Od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. trwały negocjacje między przedstawicielami władz PRL i części ?Solidarności? skupionej wokół Lecha Wałęsy. W obradach, które odbywały się w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie (obecnie Pałac Prezydencki), brali też udział reprezentanci Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, a także przedstawiciele Kościoła katolickiego jako obserwatorzy. W wyniku ustaleń Okrągłego Stołu m.in. przywrócono Senat i urząd prezydenta, odbyły się częściowo wolne (w 35%) wybory do Sejmu i całkowicie wolne do Senatu. Władze PRL zgodziły się na legalizację ?Solidarności? i jej obecność w mediach.
Okrągły stół ? obrady robocze
Podczas obrad Okrągłego Stołu najważniejsze rozmowy toczyły się nie na posiedzeniach plenarnych, które zorganizowano na rozpoczęcie i zakończenie negocjacji, ale w zespołach roboczych. Do najważniejszych należały: zespół gospodarki i polityki społecznej, reform politycznych oraz pluralizmu związkowego. Obok zespołów powołano także podzespoły: rolnictwa, górnictwa, reformy prawa i sądów, stowarzyszeń, samorządu
terytorialnego, młodzieży, środków masowego przekazu, nauki, oświaty i postępu technicznego, zdrowia i ekologii.
Okrągły stół ? kuluary
Najważniejsze ustalenia Okrągłego Stołu nie zapadały jednak ani podczas obrad plenarnych, ani w trakcie posiedzeń zespołów i podzespołów roboczych, ale zostały wypracowane na poufnych spotkaniach kierownictw wszystkich delegacji. Spotykano się najczęściej w ośrodku Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w podwarszawskiej Magdalence. Nieformalne rozmowy prowadzono również w kuluarach Pałacu Namiestnikowskiego.
Kontestatorzy Okrągłego Stołu
Idea porozumienia z władzami komunistycznymi była krytykowana przez część opozycji, określanej mianem radykalnej (m.in. Solidarność Walcząca, Grupa Robocza Komisji Krajowej NSZZ ?Solidarność?, Ruch ?Wolność i Pokój?, Polska Partia Socjalistyczna ? Rewolucja Demokratyczna). Przeciwnicy Okrągłego Stołu zorganizowali 25 lutego 1989 r. Kongres Opozycji Antyustrojowej; interweniowała Służba Bezpieczeństwa, zatrzymano 120 osób. Sprzeciw wobec paktu z komunistami manifestowano także na ulicach polskich miast, np. 19 marca w Gdańsku i 21 marca w Warszawie.
(Nie)zakazane obchody rocznicowe
Od 1989 r. wiele rocznic obchodzonych dotychczas nielegalnie można było już świętować bez obawy o interwencję ?sił porządkowych?. Tak było m.in. w wypadku 21. rocznicy Marca?68, 198. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, 46. rocznicy powstania w getcie warszawskim czy 45. rocznicy powstania warszawskiego.
Pomarańczowa alternatywa ?Psy wojny do suk?
Do najdłużej zwalczanych form działalności opozycyjnej należały happeningi Pomarańczowej Alternatywy. Były one organizowane od 1987 r., najpierw we Wrocławiu, a później m.in. w Gdańsku, Poznaniu i Warszawie. Uliczne akcje Pomarańczowej Alternatywy w ironiczny sposób odnosiły się do realiów PRL, ukazywały w krzywym zwierciadle ówczesną rzeczywistość społeczną i polityczną. Do 1989 r. kończyły się brutalnymi interwencjami Milicji Obywatelskiej.
Niezależne Forum Kultury
Niezależne Forum Kultury zostało zorganizowane w Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego 1 kwietnia 1989 r. przez Niezależny Komitet Kultury. Nawiązywało do Kongresu Kultury Polskiej, którego obrady przerwało wprowadzenie stanu wojennego w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. Podczas Forum przyjęto m.in. Kartę Kultury.
Nielegalnie, ale jawnie
Krajowa komisja wykonawcza NSZZ ?Solidarność? oraz grupa robocza Komisji Krajowej.
W pierwszych miesiącach 1989 r. ?Solidarność? działała jawnie, ale de facto nielegalnie ze względu na brak ponownej rejestracji. Tak było też w wypadku Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ ?Solidarność?, utworzonej w październiku 1987 r., na czele której stał Lech Wałęsa, czy opozycyjnej do niej Grupy Roboczej Komisji Krajowej, powstałej w kwietniu 1987 r. w odpowiedzi na powołanie przez Lecha Wałęsę Tymczasowej Rady NSZZ ?Solidarność? we wrześniu 1986 r. Grupa Robocza opowiadała się za odtworzeniem statutowych władz związku w składzie z 1981 r., z wyłączeniem tych, którzy sprzeniewierzyli się etosowi ?Solidarności?.
Nielegalnie, ale jawnie – Zjazd NSZZ Rolników Indywidualnych
Nielegalnie, ale jawnie działał również NSZZ Rolników Indywidualnych ?Solidarność?, którego III ogólnopolski zjazd odbył się 18?19 marca 1989 r. Wzięło w nim udział 400 delegatów z 40 województw. Podczas zjazdu uchwalono m.in. nowy statut, a także opowiedziano się za ponowną rejestracją rolniczej ?Solidarności? na zasadzie relegalizacji ze zwrotem majątku i archiwów, odszkodowaniami dla represjonowanych działaczy,
przywróceniem symboli.
Ponowna rejestracja NSZZ ?Solidarność?
17 kwietnia 1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował NSZZ ?So-lidarność?. Statut związku został uzupełniony o aneks, w którym zawieszono te jego artykuły, które były sprzeczne z ustawą o związkach zawodowych z 1982 r., m.in. prawo do strajku. Takie rozwiązanie było ostro krytykowane przez radykalnych działaczy ?Solidarności? i przyczyniło się do utworzenia w lutym 1990 r. NSZZ Solidarność?80, odrzucającej te ograniczenia. 20 kwietnia 1989 r. został również zalegalizowany NSZZ ?Solidarność? Rolników Indywidualnych.
1 maja 1989 r. ? demonstracje solidarnościowe
W wielu miastach odbyły się manifestacje pierwszomajowe ?Solidarności?, po raz pierwszy od 8 lat legalne. W warszawskim pochodzie wzięło udział blisko 100 tys. osób. Wiece i pochody, głównie pod hasłem ?Precz z komuną? i bojkotu wyborów, zorganizowała też w kilku miastach Solidarność Walcząca. W Gdańsku i we Wrocławiu doszło do starć z milicją.
Demonstracje w sprawie rejestracji NZS i wolności na uczelniach
23 maja 1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie odrzucił wniosek o ponowne zarejestrowanie Niezależnego Zrzeszenia Studentów. W odpowiedzi studenci uczestniczący w rozprawie zorganizowali protestacyjny pochód, który w okolicach Uniwersytetu Warszawskiego został brutalnie zaatakowany przez milicję ? wiele osób zostało pobitych, a kilkanaście aresztowanych. W proteście rozpoczął się strajk okupacyjny na UW. Dzień później w wielu miastach, m.in. Gdańsku, Łodzi, Wrocławiu, odbyły się wiece protestacyjne, a kolejne uczelnie przyłączyły się do strajku. Ostatecznie NZS zostało ponownie zarejestrowane 22 września 1989 r.
Wychodzenie mediów z podziemia
Rok 1989 to czas odbudowy legalnie działających, ale nadal podlegających cenzurze, mediów solidarnościowych. Pojawiły się one obok wielu jawnie już kolportowanych pism drugiego obiegu. 8 maja ukazał się pierwszy numer ogólnopolskiego dziennika opozycyjnego ?Gazeta Wyborcza?, a 2 czerwca pierwszy numer reaktywowanego ?Tygodnika Solidarność?. Z kolei od 9 maja swoje programy w Telewizji Polskiej nadawało studio ?Solidarność?.
Wybory 4 czerwca – kandydaci strony solidarnościowej
Kandydaci na posłów i senatorów Komitetu Obywatelskiego ?Solidarność? zostali wyłonieni w kwietniu 1989 r., w zdecydowanej większości przez komitety wojewódzkie. Dwukrotnie zorganizowano sesje zdjęciowe kandydatów z Lechem Wałęsą; zdjęcia nie miały jedynie 23 osoby. Obie sesje, według pomysłu Andrzeja Wajdy i Henryka Wujca, wykonali Erazm Ciołek i Jarosław Maciej Goliszewski, z którymi współpracowali Jerzy Kośnik w Gdańsku i Darosław Maciej Laprus w Warszawie. Foto-grafie wykorzystano na plakatach wyborczych kandydatów ?Solidarności?; zwiększały one ich szanse wyborcze, wbrew powszechnej opinii nie dawały jednak gwarancji wygranej. Podobnie brak plakatu nie oznaczał porażki. Notabene działacze opozycji startowali też spoza list KO, np. Władysław Siła-Nowicki z odrodzonego Stronnictwa Pracy, w Warszawie konkurował, bez powodzenia, z Jackiem Kuroniem.
Wybory 4 czerwca ? kampania wyborcza
Kampania wyborcza strony solidarnościowej była możliwa dzięki tysiącom wolontariuszy zaangażowanych w działalność Komitetów Obywatelskich ?Solidarność?. Były one tworzone w stolicach wszystkich 49 ówczesnych województw, a także w wielu innych miastach, miasteczkach i wsiach. Komitety organizowały kampanię propagandową oraz spotkania kandydatów na posłów i senatorów, często przy wsparciu Kościoła. 4 czerwca 1989 r.komitety zgodnie z prawem prowadziły przed lokalami wyborczymi punkty informacyjne.
Wybory 4 czerwca ? ?Niespodzianka?
?Niespodzianka? to najsłynniejsze biuro wyborcze Komitetu Obywatelskiego ?Solidarność? w 1989 r. Mieściło się na placu Konstytucji w Warszawie, w lokalu po kawiarni, od której zaczerpnęło swoją legendarną nazwę. Było siedzibą warszawskiego Komitetu Obywatelskiego ?Solidarność?. Koordynowało kampanię wyborczą strony solidarnościowej w województwie stołecznym i za granicą; Polacy mieszkający poza krajem głosowali na kandydatów z okręgu wyborczego nr 1 Warszawa ? Śródmieście.
Przeciwnicy wyborów kontraktowych ? ?Wolności nie mierzy się w procentach?
Radykalna część opozycji, m.in. Solidarność Walcząca, Federacja Młodzieży Walczącej czy Polska Partia Socjalistyczna ? Rewolucja Demokratyczna, wezwała do bojkotu wyborów jako nie w pełni demokratycznych. Organizowała ona manifestacje i demonstracje, np. 9 kwietnia w Gdańsku czy 1 maja w kilku kolejnych miastach.
Pikieta w związku z masakrą na Placu Tienanmen
W nocy 4 czerwca 1989 r. w Pekinie na Placu Niebiańskiego Spokoju (Tiananmen) wojsko przy użyciu czołgów i broni maszynowej krwawo stłumiło pokojową demonstrację studentów chińskich domagających się reform politycznych, demokratyzacji życia publicznego i rozprawy z narastającą korupcją. Zabitych i rannych zostało kilka tysięcy osób. Dzień później w przed ambasadą chińską w Warszawie odbyła się całodzienna pikieta przeciwko tej masakrze.
Nasi w Sejmie ? pierwsze posiedzenie Sejmu X kadencji
W wyborach do Sejmu kandydatom Komitetu Obywatelskiego ?Solidarność? udało się zdobyć 161 z 460 mandatów poselskich, czyli wszystkie, o które mogli się ubiegać. 23 czerwca 1989 r. Utworzyli oni wraz z senatorami Komitetu Obywatelskiego ?Solidarność? Obywatelski Klub Parlamentarny. 4 lipca odbyło się inauguracyjne posiedzenie Sejmu PRL X kadencji. Wicemarszałkiem została Olga Krzyżanowska.
Nasi w Senacie ? pierwsze posiedzenie Senatu I kadencji
W wyborach do Senatu kandydaci Komitetu Obywatelskiego ?Solidarność? uzyskali 99 na 100 mandatów senatorskich; 1 przypadł senatorowi spoza listy ?Solidarności?. Senatorowie ?Solidarności? weszli w skład Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. 4 lipca 1989 r. odbyło się inauguracyjne posiedzenie Senatu I kadencji. Marszałkiem został Andrzej Stelmachowski, a wicemarszałkami: Zofia Kuratowska, Józef Ślisz i Andrzej Wielowieyski.
Wizyta prezydenta USA George?a Busha
Rok 1989 był też czasem wzmożonych kontaktów zagranicznych. Do Polski przyjechało wiele znanych osobistości. Wśród nich znalazł się prezydent Stanów Zjednoczonych George Bush, który złożył wizytę 9?11 lipca 1989 r. Oprócz stolicy odwiedził Gdańsk, gdzie spotkał się z przywódcą ?Solidarności” Lechem Wałęsą oraz złożył kwiaty pod pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970 i pomnikiem Obrońców Wybrzeża na Westerplatte.
Odwiedzili Polskę
W 1989 r. Polska ponownie znalazła się w centrum zainteresowania świata. Efektem tego były liczne wizyty w PRL gości z zagranicy. Oprócz polityków w naszym kraju gościli aktorzy i inni artyści, związkowcy i biznesmeni. Wielu z nich udzielało wsparcia działaczom opozycji, zwłaszcza w trakcie kampanii wyborczej przed wyborami w czerwcu 1989 r. Do Polski przyjeżdżali też Polacy, którzy nie mogli tego uczynić przez wiele lat, np. Jan Nowak-Jeziorański, w latach 1952?1975 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa
Wybór Wojciecha Jaruzelskiego na Prezydenta PRL ? ?Jaruzelski musi odejść?
Wybór Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta był możliwy dzięki postawie niektórych członków Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego ? 1 z nich głosował za jego kandydaturą, 7 oddało głosy nieważne, a 7 było nieobecnych lub odmówiło udziału w głosowaniu. Kandydatura Wojciecha Jaruzelskiego budziła ogromne kontrowersje. Swój sprzeciw przeciwko niej wyrażali czynnie głównie działacze radykalnej opozycji, którzy zorganizowali protesty w wielu miastach; 3 lipca w Warszawie protestowali członkowie Konfederacji Polski Niepodległej, Liberalno- Demokratycznej Partii Niepodległość, Solidarności Walczącej i Międzyzakładowego Komitetu Koordynacyjnego NSZZ ?Solidarność?.
?Sowieci do domu? ? Manifestacja w rocznicę paktu Ribbentrop ? Mołotow
W 1989 r. pojawiły się postulaty wycofania wojsk radzieckich z Polski. W kilku miastach manifestowano pod hasłem ?Sowieci do domu!?. Demonstracje, zorganizowane w Krakowie 16?18 maja 1989 r. przez Konfederację Polski Niepodległej, Niezależne Zrzeszenie Studentów, Federację Młodzieży Walczącej i Akcję Studencką WiP, zakończyły się gwałtownymi starcia-mi z milicją, rannych zostało kilkadziesiąt osób. Manifestację pod tym samym hasłem zorganizowano też w Warszawie 23 sierpnia 1989 r. w 50. rocznicę podpisania sowiecko-niemieckiego paktu o nieagresji, czyli paktu Ribbentrop ? Mołotow wraz z jego tajnym protokołem dodatkowym, którego konsekwencją był IV rozbiór Polski.
Obywatele mają głos
Rok 1989 to czas licznych demonstracji. 12 września, w dniu powołania rządu Tadeusza Mazowieckiego, pod Sejmem manifestację przeciwko zastępczej służbie wojskowej zorganizował Ruch Wolność i Pokój. Wcześniej, 20 kwietnia, demonstrowali anarchiści, a 27 kwietnia obrońcy życia poczętego.
Wybór Tadeusza Mazowieckiego na premiera
24 sierpnia 1989 r. Sejm zdecydowaną większością głosów wybrał na prezesa Rady Ministrów Tadeusza Mazowieckiego. Jego wybór poprzedziły negocjacje prowadzone ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym przez Jarosława Kaczyńskiego, wspieranego przez jego brata Lecha, na polecenie Lecha Wałęsy. Tadeusz Mazowiecki był pierwszym niekomunistycznym premierem po II wojnie światowej. Niespełna trzy tygodnie później, 12 września, Sejm powołał rząd Mazowieckiego. Znalazło się w nim 12 ministrów z ?Solidarności?, po 4 z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, 3 ze Stronnictwa Demokratycznego i 1 niezależny. Wicepremierem i ministrem spraw wewnętrznych został Czesław Kiszczak, nadzorujący Służbę Bezpieczeństwa.
Demontaż pomnika Dzierżyńskiego
21 lipca 1951 r. na ówczesnym placu Bankowym odsłonięty został pomnik Feliksa Dzierżyńskiego. Tego samego dnia zmieniono nazwę placu na plac Dzierżyńskiego. Pomnik ?krwawego Feliksa?, jednego z twórców i patronów komunistycznego aparatu terroru, budził sprzeciw i był kilkakrotnie atakowany, m.in. w stanie wojennym. 17 listopada 1989 r., w ramach usuwania symboli komunistycznych, w obecności prasy i przy aplauzie warszawiaków, zdemontowano pomnik, przywrócono również historyczną nazwę placu.
Ostatni zjazd PZPR (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej)
W Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie 27 stycznia 1990 r. rozpoczął obrady XI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, dwa dni później jego uczestnicy przyjęli uchwałę o zakończeniu działalności partii. W okolicach pałacu demonstrowali działacze Konfederacji Polski Niepodległej, Federacji Młodzieży Walczącej i Międzymiastówki Anarchistycznej. Doszło do starć z brutalnie interweniującą milicją; pobite zostały m.in. osoby postronne (w tym fotoreporterzy), zatrzymano 34 osoby.
3 czerwca 2019 r. na Trakcie Królewskim w Warszawie odbyło się otwarcie wystawy, podczas której marszałek Senatu RP Stanisław Karczewski powiedział: ?Niech ta wystawa przypomina, że zawsze chcemy wolnej Polski. Niech służy temu, aby bohaterowie sprzed 30 lat pozostali w pamięci naszych dzieci i wnuków.
Źródło: Effata (FB)
